Ömer Lütfi Akad Kimdir? Biyografi

Ömer Lütfi Akad, 2 Eylül 1916 yılında İstanbul'da doğdu. Halep'ten İstanbul'a göç etmiş bir babayla İzmit'li bir annenin oğludur. St. Jeanne d'Arc Fransız Okulu ve Galatasaray Lisesi'nde öğrenim gördü. 1942'de İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu'nun Maliye Bölümü'nü bitirdi. Askerliğini tamamladıktan sonra bir süre bankacılık yaptı. 1946 yılında çeşitli dergilerde sinema ve tiyatro üzerine yazıları yayımlandı. O yıl yeni kurulan Sema Film'de mali danışmanlığın yanı sıra yapım yönetmenliğine de başladı ve kuruluşun ilk filmi olan Unutulan Sır'da çalıştı.

1947 yılında Lale Film'e, ertesi yıl da Erman Film'e geçti. Burada çalıştığı sırada, yönetmen Seyfi Havaeri'nin Damga adlı filminin eksik kalan bölümlerini çekti. Bu işte gösterdiği başarı üzerine Halide Edip Adıvar'ın eserinden uyarlanan Vurun Kahpeye filminin senaryo yazarlığı ve yönetmenliği ona verildi.

Romanın sinemaya uygun yapısından da ustaca yararlanarak hareketli bir sinema diliyle gerçekleştirdiği Vurun Kahpeye, Akad'ın ilk yapıtı olmasına karşın övgüyle karşılandı ve dönemin yüksek gişe geliri sağlayan filmlerinden biri oldu. Ömer Lütfi Akad 1950'de Ekrem ve Cemal Reşit Rey kardeşlerin aynı adlı operetinden uyarlanan Lüküs Hayat'ı, ertesi yıl da Tahir ile Zühre ve Arzu ile Kamber filmlerini çekti. Irak'ta, aynı teknik ekip ve aynı oyuncularla gerçekleştirilen bu iki film, Türk sinemasının dış pazara açılma çabasıydı; ancak, bu girişim başarısızlıkla sonuçlandı. Daha sonra Kemal Film'e geçen Akad 1952 yılında ilk önemli yapıtı olan Kanun Namına'yı çekti.

Kanun Namına'nın Türk sinemasının gelişimi içinde önemli bir yeri vardır. Gerçek bir polisiye olay üzerine kurulan filmde kamera ilk kez tiyatro dekorundan gerçek dünyaya çıkıyor ve film, tiplemesi, çevre seçimi, kamera hareketleri, dinamik kurgusu ve ulaştığı gerçekçilikle o güne değin yapılmış filmlerden farklı bir sonuca ulaşıyordu. Ayhan Işık'ı üne kavuşturan film, Ömer Lütfi Akad'ın baş yapıtlarından biridir.

Akad'ın aynı yıl çektiği İngiliz Kemal, Lawrence Karşı adlı film hareketliliğin ötesinde önemli bir özellik taşımıyordu. Gene gerçek bir olaydan yola çıkarak çekilen 1953 yapımı İpsala Cinayeti / Altı Ölü Var ise ustalıklı anlatımına karşın, Kanun Namına ile karşılaştırılıp ağır tempolu bir film olarak eleştirildi. Ömer Lütfi Akad yine 1953 tarihli Katil'in ve Çalsın Sazlar, Oynasın Kızlar'ın ardından 1954'te, Amerikan gangster filmlerinden etkiler taşıyan Öldüren Şehir'i çekti.

Art arda yaptığı birkaç filmden sonra Akad, Yaşar Kemal'in bir öyküsüne dayanan Beyaz Mendil (1955) ile ilk kez köye yöneldi. Konunun ele alınışı ve oyuncu yönetimiyle, gerçekçi bir çalışma olan ve olumlu eleştiriler alan bu yapıtı, Ömer Lütfi Akad'ın çeşitli yapımevleri için çektiği filmleri izledi. Bu dönemin en çok tartışılan filmiyse, Attila İlhan'ın senaryosuyla Akad'ın anlatımının bağdaşmaması yüzünden başarısız olan 1959 yapımı Yalnızlar Rıhtımı'ydı. İstanbul tulumbacıları üzerine ilginç bir film olan Yangın Var'ı (1960) ve gene bir dizi iş filmini Akad'ın en önemli filmlerinden biri sayılan Üç Tekerlekli Bisiklet (1961) izledi. Akad, ilk dönem filmlerindeki gibi bir kent dekoru içinde titiz bir mekan çalışması yaptığı bu filmden sonra bir süre yönetmenlik yapmadı. 1966'ya değin süren bu dönem sırasında çeşitli senaryolar yazdı; aralarında Tanrının Bağışı Orman'ın da (1964) bulunduğu bazı belgesel filmler çekti.

Ömer Lütfi Akad 1966'da, Türk sinemasında yeni bir dönüm noktası oluşturan Hudutların Kanunu'nu çekti. Yılmaz Güney ile birlikte çalıştığı bu filmde Anadolu'nun güneydoğu yöresini ve kaçakçılık konusunu yarı belgesel bir yaklaşımla ele aldı, en küçük ayrıntının bile üzerinde durarak sağlam bir yapı oluşturdu. Ertesi yıl, kan davası temasını işleyen Ana ve düşman iki aşiret içinde gelişen bir aşk öyküsünü anlatan Kızılırmak-Karakoyun'u gerçekleştirdi. Folklorik öğelerin yoğun biçimde yer aldığı bu üç film sonradan Anadolu Üçlemesi olarak adlandırıldı.

Gene 1967 yapımı Kurbanlık Katil, Akad'ın yönetimi ve Yılmaz Güney'in güçlü oyunuyla Türk sinemasının güçlü çalışmalarından biri oldu. Sait Faik Abasıyanık'ın bir öyküsünden uyarlanan Vesikalı Yarim(1968), Akad'ın kent yaşamı üzerine yaptığı önemli filmlerden biriydi. Bu başarı çizgisi Kader Böyle İstedi'de (1968) sürdü. Daha sonra aralarında Orhan Gencebay'lı ve Zeki Müren'li "şarkıcı filmleri"nin de bulunduğu piyasa filmleri yapan Ömer Lütfi Akad 1972'de, yine Sait Faik Abasıyanık'ın eserinden uyarladığı, sağlam yapısı ve tema çeşitliliğiyle dikkati çeken Irmak ile, bir katilin öyküsünün psikolojik boyutuyla işlendiği Yaralı Kurt'u gerçekleştirdi. Gökçe Çiçek'te ise (1973) göçebelik ile toprağa yerleşme arasında bocalayan iki Türkmen obasındaki yaşamı anlattı.

Gelin (1973), Düğün (1973) ve Diyet (1974), köyden kente göç sorununu ele alan ve daha başından bir üçleme olarak tasarlanmış yapıtlardı. Gelin ve Düğün, göçle başlayan bir değişimin ve bu değişim içindeki var olma savaşının farklı açılardan işlenmiş öyküleriydi. Bu iki filmin devamı sayılabilecek Diyet ise, büyük kente göç edenlerin sorunlarını işçi kesimindeki yansımalarıyla veriyordu. Düğün, Ömer Lütfi Akad'a 1974 Antalya Altın Portakal Film Festivali'nde en iyi film ve en iyi yönetmen ödüllerini kazandırdı.

Akad 1975'te Ömer Seyfettin'in Ferman, Pembe İncili Kaftan, Diyet ve Topuz adlı öykülerini televizyon için filmleştirdi. 1979'da Faruk Erem'in anılarından senaryolaştırılan ve gene televizyon için yönettiği dört bölümlük Bir Ceza Avukatının Anıları, 12 Eylül yönetimi tarafından yasaklanması nedeniyle ancak 1989'da yayımlanabildi. Akad son olarak televizyon için, İstanbul üzerine dört bölümlük Dört Mevsim İstanbul (1990) adlı diziyi gerçekleştirdi.

Eğitici yanıyla da önem kazanan Ömer Lütfi Akad, 1975 yılından başlayarak sinema dili, senaryo, oyun, yönetim dersleri verdiği ve öğrenci uygulamalarını yönettiği İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi'ne bağlı Sinema-TV Enstitüsü'nden 1985'te ayrıldı.

Ömer Lütfi Akad, 19 Kasım 2011 tarihinde vefat etti.

Ömer Lütfi Akad Kitapları

2004 Işıkla Karanlık Arasında (deneme biyografisi)
2004 Kızılırmak Karakoyun (senaryo, film öyküsü)

Filmografisi

1949 Vurun Kahpeye

1950 Lüküs Hayat
1951 Tahir ile Zühre
1951 Arzu ile Kamber
1952 Kanun Namına
1952 İngiliz Kemal
1953 Altı Ölü Var
1953 Katil
1954 Çalsın Sazlar Oynasın Kızlar
1954 Bulgar Sadık
1954 Vahşi Bir Kız Sevdim
1954 Kardeş Kurşunu
1954 Görünmeyen Adam İstanbul'da
1955 Meçhul Kadın
1055 Kalbimin Şarkısı
1956 Ak Altın
1957 Kara Talih
1957 Meyhanecinin Kızı
1958 Zümrüt
1958 Ana Kucağı
1959 Yalnızlar Rıhtımı
1959 Cilalı ibo'nun Çilesi
1959 Yangın Var
1960 Dişi Kurt
1961 Sessiz Harp
1962 Üç Tekerlekli Bisiklet
1964 Tanrı'nın Bağışı Orman
1966 Sırat Köprüsü
1966 Hudutların Kanunu
1967 Kızılırmak Karakoyun
1967 Ana
1967 Kurbanlık Katil
1968 Vesikalı Yarim
1968 Kader Böyle İstedi
1969 Seninle Ölmek İstiyorum
1971 Bir Teselli Ver
1971 Mahşere Kadar
1971 Vahşi Çiçek
1972 Yaralı Kurt
1973 Gökçe Çiçek
1973 Gelin
1974 Düğün
1974 Esir Hayat
1975 Diyet

TV Filmleri

Ömer Seyfettin Uyarlamaları

1975 Ferman
1975 Pembe incili Kaftan
1975 Diyet
1975 Topuz

Diğer

Bir Ceza Avukatının Anıları

Emekli Başkan
Çekiç ve Titreşim
Kuma
Isı

Ömer Lütfi Akad Belgeselleri

1963 Tanrının Bağışı: Orman
1990 İstanbul

Ömer Lütfi Akad Ödülleri

1967 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi 2. Dram Filmi Ödülü - Hudutların Kanunu
1968 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi 2. Film Ödülü - Vesikalı Yarim
1974 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi Yönetmen - Düğün