Ali Şîr Nevâî Kimdir? Biyografi

Ali Şîr Nevâî, 9 Şubat 1441 yılında Herat'ta doğdu Babası Timur'un meliklerinden Sultan Ebû Said'in veziri Kiçkine Bahşiydi. Ali Şir Nevai'nin ilk eğitimini babası verdi Daha sonraki eğitimine Horasan ve Semerkant'ta devam etti Sultan Hüseyin Baykara ile okul arkadaşı idi Hatta okurken unutmamak üzere sözleşmişlerdi.

Sultan Hüseyin Baykara Herat'ta yönetimin başına geçince sözleştikleri gibi Ali Şîr Nevâî'yi aradı Onun Semerkant'ta olduğunu öğrendi ve Maveraünnehir meliki Ahmed Mirza'ya bir mektup yazarak Ali Şîr Nevâî'yi kendisine göndermesini istedi.

Ali Şir Nevai, Ahmet Mirza'nın adamları tarafından Herat'a götürüldü. Sultan Baykara onu önce mühürdar yaptı Daha sonra vezirlik görevine tayin etti.

Görevi sırasında bol bol kitap okumak ilim çevreleriyle sohbet etmek ve araştırma yapmak imkanı bulan Ali Şîr Nevâî bir süre sonra yaptığı işten sıkılmaya başladı İstifasını Hüseyin Baykara'ya sunduysa da kabul edilmedi, aksine Esterebad Valiliği'ne tayin edildi Ali Şîr Nevâî valilik görevinde fazla durmadı ve 1490 yılında ayrıldı.

Ali Şîr Nevâî'nin ailesi çok zengindi Onun için devletten hiç maaş almadığı gibi devlete yardım da etti Ali Şîr Nevâî topluma ve insanlığa hizmet etmekten büyük sevinç duyardı Bu düşünceden hareketle çeşitli vakıflar kurdu.

Valilik görevinden ayrıldıktan sonra bilim ve sanat konularında yoğunlaşan Ali Şîr Nevâî 1501 yılında doğduğu şehir olan Herat'ta vefat etti.

Şiirlerini Türkçe ve Farsça yazan Ali Şîr Nevâî Arapçayı da çok iyi öğrenmişti Meşhur ilim adamlarından Molla Cami onun şiir arkadaşlarındandır Kaşgarlı Mahmut'tan sonra Türk diline en büyük hizmet eden kişi olarak tanınan Ali Şîr Nevâî Muhâkemetü'l-Lügateyn adlı kitabında Türkçe ile Farsça'yı karşılaştırarak pek çok yerde Türkçe'nin üstünlüğünü savunmuştur Ali Şîr Nevâî bu kitabını Türkçe'yi bırakarak eserlerini Farsça verenlere ithafen yazmıştır Ali Şîr Nevâî Türkçe yazdığı şiirlerinde Nevâî Farsça yazdığı şiirlerinde ise Fanî mahlaslarını kullanmıştır
Ali Şîr Nevâî'nin dördü Türkçe biri de Farsça olmak üzere beş ayrı divanı vardır Türkçe divanlarının genel adı Hazâinü'l Maânî'dir Türkçe divanlarını Garâibü's-Sağîr Nevâdirü'ş Şebâb Bedâyiü'l-Vasat ve Fevâidü'l-Kiber adları altında yazmıştır.

Beş mesnevisinden meydana gelen Hamse'si ile Türk edebiyatına ilk hamse yazan Ali Şîr Nevâî'nin divanlarından hariç 18 ayrı eseri daha vardır.

Bunlar sırasıyla şunlardır:

Hayretü'l-Ebrâr Ferhat ve Şirin Leyla ve Mecnun Seb'a-i Seyyârem Sedd-i İskender Lisânü't-TayrMuhâkemetü'l-Lügateyn Mecâlisü'n-Nefâis Mîzânü'l-Evzân Nesâimü'l-Mehabbe Nazmü'l-Cevâhir Hamsetü'l-Mütehayyirîn Tühfetü'lMülûk Münşeât Sirâcü'l-Müslimîn Tarihu'l-Enbiyâ Mahbûbü'l-Kulûb fi'l-Ahlâk Seyfü'l-Hâdî ve Rekâbet-ü'l-Münâdî

Ali Şîr Nevâî'nin eserleri hem yazıldıkları devirde hem de daha sonra bütün Türk dünyasında zevkle okunmuşpek çok ünlü Türk şairi onu örnek almış ona övgü yazmıştır XV yüzyılda yaşamış büyük Osmanlı Şairi Ahmet Paşa XVI Yüzyılda yaşamış ve Azeri lehçesiyle yazmış ünlü Fuzûlî Ali Şîr Nevâî'den etkilenmişlerdir.

Bir çok Osmanlı aydını bu arada Yavuz Sultan Selim Nevaî'nin hayranı idiler XVIII yüzyılda büyük divan şairimiz Nedim bile Ali Şîr Nevâî dilinde (Çağatay lehçesinde) şiirler yazmıştır.

Türkiyeli pek çok şair Ali Şîr Nevâî'nin şiirlerine nazireler söylemişlerdir Bu tesir Tanzimat sonrasında bile kendini göstermiş Ziya Paşa'nın Harâbât adını taşıyan üç ciltlik antoloji eserinde Ali Şîr Nevâî'nin şiirlerine önemli bir yer verilmiştir.

Günümüzde yayınlanan bütün edebiyat tarihlerinde de Ali Şîr Nevâî ilmi irfanı sanatı Türkçülüğü ve olumlu tesirleriyle övülür.

Ali Şir Nevai'nin Eserleri (Bazıları)
Hazâinü'l Maânî
Garâibü's-Sağîr
Nevâdirü'ş Şebâb
Bedâyiü'l-Vasat
Fevâidü'l-Kiber
Hayretü'l-Ebrâr
Ferhat ve Şirin
Leyla ve Mecnun
Seb'a-i Seyyârem
Sedd-i İskender
Lisânü't-Tayr
Muhâkemetü'l-Lügateyn
Mecâlisü'n-Nefâis
Mîzânü'l-Evzân
Nesâimü'l-Mehabbe
Nazmü'l-Cevâhir
Hamsetü'l-Mütehayyirîn
Tühfetü'lMülûk
Münşeât
Sirâcü'l-Müslimîn
Tarihu'l-Enbiyâ
Mahbûbü'l-Kulûb fi'l-Ahlâk
Seyfü'l-Hâdî
Rekâbet-ü'l-Münâdî